☼

☼

■ ■ ■

 

• Winy Maas (The Netherlands) - Markthal, Rotterdam, The Netherlands

Clockwise from top left:

• Ma Yansong (China) - Sheraton, Huzhou, China
• Jürgen Mayer-Hermann (Germany) - Metropol Parasol, Seville, Spain
• Fernando Romero (Mexico) - Museo Soumaya, Mexico City
• Zaha Hadid (Iraq) - Heydar Aliyev Center, Baku, Azerbaijdzan

Paul Andreu (France) - ‘The Giant Egg’, National Grand Theatre, Beijing, China

☼

☼

► Contact info, social media, unsubscribe, new subscribers
 

▲

CARLOS GUASTAVINO 1912 - 2000

The 'Schubert of the Pampas': a prolific Argentine composer
 

 
DO NO TOUCH ANYMORE,

so is the rose.

- Juan Ramón Jiménez -
 

Guastavino makes me think of a tree. Immovable. With its roots deep and well in the earth. An Argentine tree. A tree that has stoically stood the test of time. Of bad weather. Or at least of a turbulent and fierce time in which experiments were conducted in music to exhaustion. Almost to the point of rendering it soulless.
 
The twentieth century was the period in all of music history in which there were the most trends and aesthetic movements. Ideas so solid and well-founded that they were impossible to ignore and even inevitably follow. Literally by some, readapted by others. The powerful intellect of those composers who opened the doors to new sonorous universes, eventually, in the long run, did both good and 'bad'.
 
Impressionist music and neo-classical music was created. Music was released from tonality and rhythms became more complicated. Music was created based on ancient Greek, Asian and African modes. New sounds were created and combined in novel ways.
 
New musical notations and new techniques to organize the musical discourse were invented. There was dodecaphony, serialism, pointillism, polytonalism, aleatorism. Electroacoustic music. Music based on birdsong. Songs in invented languages, songs between the spoken and sung. Music of chance, based on mathematical calculations, based on micro polyphony. Futurism. Microtonal music composed in quarter tones and sixteenth tones. Music for metronomes.
 
New musical instruments were invented. Minimalism. There was even silent music. We explored and explored. The music then began to sound more dissonant, more complex, denser, more arid and became, in most cases, intellectual exercises. Forceful and impressive intellectual exercises, but you can count on the fingers of one hand the living works, the works with soul, the works of art.
 
The dire need for extreme liberation and reform ended up transforming truth (to paraphrase María Zambrano). It ended up strengthening the intellect at the expense of emotions. And when that balance is disrupted art suffers, Beauty suffers, which is what time respects. Music is in essence an emotional art, if the speech is too abstract it defeats its purpose. "... Oh, if would fall / my heart, in the water / in that way / the world would be a castle hollow and cold ..." as the poet Juan Ramón Jiménez wrote.
 
Carlos Guastavino, in his corner, continued to make a traditional, emotionally romantic music very much attached to the Argentine sentiment. The gales came to his door and they came with fury, but Guastavino barricaded himself with simple things; no more than simple things. He closed doors and windows and surrounded himself with flowers and memories: he wrote songs. He sang to the Pampa and the branch of a willow. To the sparrow, to the dawn, the clouds and his flowers; he recreated in hundreds of works the Milonga, the Cueca, the Gato, the Zamba, the Malambo and the Vidalita for different music formats. He based almost all of his work on the Argentine popular genres, and infused it with his simplicity and purity.
 
"Time knows most," goes an old Afro Cuban saying. Today, very few works of these composers who thundered in the twentieth century are heard in concerts. Many of them nowadays already have only historical value; museum pieces, musical archeology for future scholars. Guastavino still lives.
 
I like to imagine a dialogue between these two poets, these two sensitive souls who worshipped immediacy, who felt eternity in all things simple offered by Creation. These two poets who saw reality as a symbol and not an end; who found beauty in everything and poetized everything. Those two men who felt God everywhere. Sitting in the meadow, under a willow; surrounded by "little pink, blue and yellow flowers”* accompanied by a little donkey, soft as if made from cotton*:
     “Juan Ramon, the world is moving very fast.”
     “And blindly, dear Carlos, also blindly”.
 
_________
* Quote from and reference to ‘Platero y yo’, J.R. Jiménez

 

▲

KyG THEN & NOW

From the Superior Institute of Art (ISA) to Aruba

Returning to Cuba meant returning to the warmth of G’s country and people. It also paved the way for G’s knowledge of Cuban visual art. The Superior Institute for Art [Instituto Superior de Arte (ISA)] had been established on the grounds of a luscious, former country club. Besides the National School of Art [Escuela Nacional de Arte (ENA)] it housed the ISA faculties of music, dance, performing and visual arts. G was most interested in the latter and consequently befriended several of his co-students there.

Eventhough the totality of the ambitious architectural project that had been envisioned for the schools of art was never fully realized, it held a great attraction for G. During the in total 13 years he spent on the ISA-ENA campus he roamed the place to his heart’s content, describing its fascinating design as ‘infinite architecture’ since he was delighted to always make new discoveries.

Scenes on campus presented recurring typicalities. If you came across a fellow student dressed in jeans and sneakers in combination with the concert shirt, you knew that it was time for him to do the laundry. It was common for the artists and musicians to wear up all their clothes before resorting to household duties, high as the focus was on classes and study.

You did your own washing in the designated area in the dorm buildings, opposite the showers at the other end of the building from where the common room was with the TV and ping pong table. One slept with four to a room in bunk beds and if it got too hot or you couldn’t stand the mosquitoes you dragged your mattress upstairs to catch a few hours of sleep on the roof.

Unfortunately, the Perestroika movement that had accelerated G’s return to Cuba also plunged the country into a state of near chaos. There were continuous power failures and public transport was a mess. There was no timetable to speak of and the hot ‘camel’ and DAF buses overflowed so that G at one point – like others – climbed in through a window in desperation.

Food was an adventure, to put it mildly, scarce and poor. Objects or beings not belonging in your rice or beans you simply removed and kept eating to have something in your stomach. G and his mates have been known to eat a bunch of bananas, drain a bottle of honey or eat multiple scoops of ice cream (G 25 once!) at the popular Coppelia ice cream parlor to kill their immense hunger. One time they experimented with tea they made from leaves picked randomly in the campus garden.

Still everyone managed to make it to all classes, study and participate in festivals and competitions. G in hindsight particularly marvels at the resilience of the dancers and wind instrumentalists. A handful of dedicated people including G initiated SODAMC,  a UNESCO-sponsored Association for the Development of Musical Contemporary Art, which organized  events twice a month featuring lectures, expositions, video demos and concerts. G participated in all except when he was in Colombia. After Russia, it was his first trip abroad which he thanked to Harold Gramatges’ invitation to participate in several concerts, radio and TV performances and a CD recording in honor of the composer being awarded the important Tomás Luis de Victoria prize in 1997.
 
Harold Gramatges and Carlos Fariñas (G’s former teachers) and Roberto Valera – all prominent figures in Cuban music history – were three of the people who became colleagues when the dean’s office  asked him to stay on as a conservatory teacher after graduating and approved him over two older contenders on the basis of a trial masterclass.
 
For a week during his student years and during all of his years as a professor G had to be creative and careful as to his lodging. While still a student, he and his roommates were evicted for breaching the rules of  room hygiene. On this occasion a friend sneaked him into the electroacoustic studio late at night to slip out before everyone arrived early every morning. His prestigious position as a piano and chamber music teacher was curiously complemented by the fact that he slept on campus clandestinely for three years, often having to move, since he didn’t earn enough to pay for his own or even shared accommodations off-campus.
 
Enter Edwin Kock, the guitar teacher from Aruba who would take a great liking to him, noticing how G was one of those industrious few who studied until late at night in spite of the challenging circumstances, sometimes stepping into the practice room to listen in. This fateful samaritan, who was at the ISA for a course in choral conducting, on the basis of a couple of cassette recordings of G’s playing, was able to get G invited by the Aruban Art Circle for a concert in January 1998.
 
After receiving the invitation letter and securing the dean’s and rector’s approval, permission had to be obtained from the Minister of Culture and the Minister of External Affairs before a passport could be handed out, along a long route of favors, signatures and seals obtained through great pains, waiting in line, having to return because the involved individual was not present, across that city in which the time you could catch a bus was always a gamble, dealing with continuous incompetence and disorganization. It really wasn’t any wonder that G finally got his second ever passport… three days after the date of the concert. Luckily it had been moved to the end of the month.
 
Seeing how things stood in Cuba and how much trouble it had taken to get out, when G left he left to stay out (like most who got the opportunity) and no one he left behind expected him to return. Imagine his dismay when – after a great concert enthusiastically received by the Arubans, at the end of a wonderful two week stay – Edwin told him that it was better to return, to give him a chance to arrange for documentation that would allow G to legally remain in Aruba. Eventhough his entire being protested, G left and arrived back in Cuba to the great surprise of  friends and family, with lead in his shoes. Had he just given up his one chance to get out?

Consecutive chapters

• Romance for the boy who was married to his piano

• The crossing to the birthplace of the great European composers

• The challenges of building an international artistic career

Dutch section


 

KyG Nieuws november-december 2014

Frequentie 4-6 weken | Concerten afzonderlijk aangekondigd

Hallo allemaal,

Saludos!

KyG
 

DEZE KEER

Afgezien van de korte nieuwsrubrieken:

CARLOS GUASTAVINO

De 'Schubert van de Pampas': een productieve Argentijnse componist
Lees hele artikel.
Vorige artikelen

KyG TOEN & NU

Van het Superieur Instituut voor Kunst (ISA) naar Aruba
Lees hele artikel.
Vorige nieuwsbrieven

■ ■ ■
 

■ ■ ■
 

• Winy Maas (Nederland) - Markthal, Rotterdam, Nederland

Met de klok mee:

• Ma Yansong (China) - Sheraton, Huzhou, China
• Jürgen Mayer-Hermann (Duitsland) - Metropol Parasol, Sevilla, Spanje
• Fernando Romero (Mexico) - Museo Soumaya, Mexico stad
• Zaha Hadid (Irak) - Heydar Aliyev Center, Baku, Azerbaijdzan

☼

► Contact info, sociale media, uitschrijven, nieuwe leden
 

▲

CARLOS GUASTAVINO 1912 - 2000

De 'Schubert van de Pampas': een productieve Argentijnse componist
 

NIET MEER AANRAKEN,

zo is de roos. 

 - Juan Ramón Jiménez -

Guastavino doet me denken aan een boom. Onbeweeglijk. Met zijn wortels stevig in de aarde. Een Argentijnse boom. Een boom die de tand des tijds stoïcijns weerstond. En slecht weer. In ieder geval de  turbulente en hevige periode waarin er tot vervelens toe met muziek werd geëxperimenteerd. Tot het bijna ontzielende toe.
 
De twintigste eeuw was het tijdperk in de geschiedenis van de muziek waarin de meeste trends en esthetische stromingen plaatsvonden. Ideeën zo solide; zo goed onderbouwd dat ze onmogelijk genegeerd konden worden en zelfs onvermijdelijk gevolgd moesten worden. Letterlijk door sommigen, aangepast door anderen. Het krachtige intellect van die componisten die de deuren openden voor nieuwe geluidsuniversums deed, uiteindelijk, zowel goed als 'slecht'.
 
Er werd impressionistische muziek en neo-klassieke muziek gemaakt. Muziek werd bevrijd van tonaliteit, ritmes werden ingewikkelder. Er werd muziek geproduceerd op basis van de oude Griekse, Aziatische en Afrikaanse modi. Nieuwe geluiden werden gecreëerd en op nieuwe manieren gecombineerd.
 
Nieuwe muzikale notaties en nieuwe technieken om de muzikale toespraak te organiseren werden uitgevonden. Er was dodecafonie, serialisme, pointillisme, polytonalisme, aleatorisme. Elektroakoestische muziek. Muziek gebaseerd op vogelzang. Liederen in uitgevonden talen, liederen tussen het gesprokene en gezongene. Toevalsmuziek, muziek gebaseerd op wiskundige berekeningen, gebaseerd op micropolyfonie. Futurisme. Microtonale muziek gecomponeerd in kwart- en zestiende tonen. Muziek voor metronomen.

Er werden nieuwe muziekinstrumenten uitgevonden. Minimalisme. Er was zelfs stille muziek. We probeerden en probeerden. De muziek begon meer dissonant te klinken, complexer, compacter, droger en verwerd in de meeste gevallen tot intellectuele oefeningen. Krachtige en indrukwekkende intellectuele oefeningen, maar je kunt op de vingers van één hand de levende werken tellen, de werken met een ziel, de echte kunstwerken.
 
De ontzettende hang naar bevrijding en hervorming eindigde met het transformeren van de waarheid (om  María Zambrano te parafraseren). Het eindigde met het versterken van het intellect ten koste van de emoties. En wanneer dat evenwicht wordt verstoord lijdt de kunst, lijdt de Schoonheid en die is waar de tijd respect voor heeft. De muziek is in wezen een emotionele kunst, als het betoog te abstract wordt streeft het zijn doel voorbij.  "... O, dat mijn hart / in het water zou vallen / zo / zou de wereld een kasteel zijn hol en koud ...", zoals de dichter Juan Ramón Jiménez schreef.
 
Carlos Guastavino bleef evenwel in zijn hoek een traditionele, emotioneel romantische muziek maken, zeer verwant aan het Argentijnse sentiment. De stormen kwamen naar zijn deur en ze arriveerden in alle hevigheid, maar Guastavino barricadeerde zich met eenvoudige dingen, slechts eenvoudige dingen. Hij sloot  deuren en ramen en omringde zich met bloemen en gunsten: hij schreef liedjes. Hij bezong de Pampa en de tak van een wilg. De mus, de zonsopgang, de wolken en zijn bloemen; hij herschiep in honderden werken de Milonga, de Cueca, de Gato, de Zamba, de Malambo en de Vidalita voor verschillende muziekformaten. Hij baseerde nagenoeg al zijn werk op de Argentijnse populaire genres, en gaf het zijn eenvoud en puurheid mee.
 
"De tijd weet het meest", luidt een gezegde van oude negers in Cuba. Vandaag de dag worden er zeer weinig werken van deze componisten die in de twintigste eeuw donderden in concerten gehoord. Velen van deze hebben nu niet meer dan historische waarde; museumstukken, muzikale archeologie voor toekomstige wetenschappers. Guastavino leeft nog steeds.
 
Ik stel me graag een dialoog voor tussen die twee dichters, die twee gevoelige zielen die de directheid aanbeden, die de eeuwigheid voelden in al het eenvoudige dat door de Schepping geboden wordt. Die twee dichters die de werkelijkheid als een symbool en niet als eindig zagen; die overal schoonheid in vonden en alles bezongen. Die twee mannen die God overal voelden. Zittend in de wei, onder een wilg; omringd door "roze bloemen, blauw en geel"*, vergezeld van een klein, zacht ezeltje, alsof hij van katoen was gemaakt*:

     “Juan Ramon, de wereld beweegt erg snel.”
     “En blindelings, beste Carlos, ook blindelings.”
 
_________
* Citaat van en verwijzing naar 'Platero y yo', J.R. Jiménez

▲

KyG TOEN & NU

Van het Superieur Instituut voor Kunst (ISA) naar Aruba
 

Terugkeren naar Cuba betekende terugkeren naar de warmte van G’s land en mensen. Het effende ook de weg voor zijn verhoogde kennis van de Cubaanse beeldende kunst. Het Superieur Instituut voor Kunst [Instituto Superior de Arte (ISA)] was gevestigd op het terrein van een weelderige, voormalige country club. Naast de Nationale School voor Kunst [Escuela Nacional de Arte (ENA)] huisvestte het de ISA faculteiten van muziek, dans, podiumkunsten en beeldende kunsten. G was vooral erg geïnteresseerd in de laatste en dus was het niet zo vreemd dat hij onder zijn medestudenten daar verscheidene vrienden maakte.

Hoewel het ambitieuze architectonische project dat voor de kunstscholen gevisualiseerd was nooit volledig werd gerealiseerd, werd G er bijzonder door geboeid. Gedurende de in totaal 13 jaar die hij op de ISA-ENA campus doorbracht kamde hij het gebied naar hartelust uit. Hij beschrijft het fascinerende ontwerp als 'oneindige architectuur', omdat hij tijdens zijn omzwervingen steeds door nieuwe ontdekkingen werd verrast.

De campus was het toneel van typische, zich herhalende scènes. Kwam je een medestudent tegen gekleed in spijkerbroek en sportschoenen in combinatie met zijn concert overhemd dan wist je dat het hoog tijd was voor die student om zijn was te doen. Het was gebruikelijk dat de kunstenaars en muzikanten al hun kleren opdroegen voordat ze eindelijk hun toevlucht namen tot huishoudelijke taken, hoog als de focus was op lessen en studie.

Je was deed je in de daarvoor aangewezen faciliteit bij de slaapzalen, tegenover de douches aan de andere kant van het gebouw van waar de gemeenschappelijke ruimte was met de TV en ping pong tafel. Je sliep met vier op een kamer in een stapelbed en als het te warm werd of de muggen teveel werden, sleepte je je matras naar boven om op het dak toch wat uurtjes te gaan slapen.

De Perestrojka beweging die G's terugkeer naar Cuba had versneld stortte het land jammer genoeg in een staat van bijna-chaos. Er waren voortdurende stroomstoringen en het openbaar vervoer was een puinhoop. Er was geen behoorlijk tijdschema en de hete 'kameel'- en DAF bussen waren zo overvol dat G op een bepaalde moment in wanhoop – net als anderen – door een raam klom om maar mee te kunnen.

Eten was op zijn zachtst gezegd een avontuur, schaars en armzalig. Objecten of wezens die niet in je rijst of bonen thuishoorden verwijderde je gewoon en at door om maar iets in je maag te hebben. G en zijn maten staan bekend om het weleens eten van een hele tros bananen, het legen van een fles honing of het consumeren van meerdere bolletjes ijs (G ooit 25 stuks!) bij de populaire Coppelia ijssalon, om hun immense honger het zwijgen op te leggen. Eén keer experimenteerden ze met thee gemaakt van willekeurig in de campustuin geplukte bladeren.

En toch slaagde iedereen erin om alle lessen bij te wonen, zijn studie-uren te maken en deel te nemen aan festivals en wedstrijden. G verwondert zich achteraf vooral over de veerkracht van de dansers en blaasinstrumentalisten. Een handjevol toegewijde jonge mensen, waaronder G, begonnen de SODAMC, een door UNESCO gesponsorde Associatie voor de Ontwikkeling van Hedendaagse Muziekkunst, die twee keer per maand evenementen organiseerde waaronder lezingen, exposities, videovertoningen en concerten. G nam aan alle deel behalve toen hij in Colombia was. Die eerste reis naar het buitenland na Rusland dankte hij aan Harold Gramatges’ uitnodiging om deel te nemen aan de diverse concerten, radio- en tv-optredens en de cd-opname ter ere van de uitreiking aan de componist van de belangrijke Tomás Luis de Victoria prijs in 1997.
 
Harold Gramatges en Carlos Fariñas (die G eerst als zijn leraren kende) en Roberto Valera – alle prominente figuren in de Cubaanse muziekgeschiedenis – werden G’s collega's toen het decanaat hem na zijn afstuderen vroeg om als conservatorium leraar aan te blijven en hem – aan de hand van een proef-masterclass – aanstelde ten nadele van twee oudere kanshebbers.
 
Voor een week tijdens zijn studententijd en gedurende al zijn jaren als hoogleraar moest G creatief en voorzichtig zijn ten aanzien van zijn verblijf op de campus. Tijdens zijn studieperiode werden hij en zijn huisgenoten er op een gegeven moment uitgegooid wegens verwaarlozing van de kamerhygiëneregels. Tijdens die week liet een vriend hem ‘s avonds laat de elektroakoestische studio binnensluipen om er ‘s ochtends vroeg weer uit te glippen, vóór iedereen arriveerde. Zijn prestigieuze positie als piano- en kamermuziekleraar werd vreemd genoeg gecomplementeerd door het feit dat hij gedurende die drie jaar clandestien op de campus sliep en vaak van kamer moest verhuizen, omdat hij zich geen eigen of zelfs gedeelde accommodatie buiten kon veroorloven.
 
En toen verscheen Edwin Kock, de gitaarleraar uit Aruba die een grote sympathie voor G zou opvatten,  merkte hoe G één van die ijverige weinigen was die - ondanks de moeilijke omstandigheden - tot laat in de nacht studeerden, en soms de oefenruimte  binnenstapte om te luisteren. Deze door het lot gezonden Samaritaan, die naar de ISA was gekomen voor een cursus in koordirigeren, zorgde naar aanleiding van een paar cassette-opnames van G's spelen ervoor dat de Arubaanse Kunstkring G uitnodigde voor een concert in januari 1998.
 
Na ontvangst van de uitnodigingsbrief en de goedkeuring van de decaan en de rector moest er toestemming worden verkregen van de Ministers van Cultuur en Buitenlandse Zaken, zodat een paspoort kon worden uitgereikt, via een lange route van gunsten, met veel moeite verkregen handtekeningen en zegels, lange wachtrijen, meerdere keren terugkeren omdat het betrokken individu niet aanwezig was, dwars door die stad waarin het tijdig een bus halen altijd een gok was, terwijl hij constant met incompetentie en desorganisatie te maken had. Het was dus geen wonder dat G eindelijk zijn tweede paspoort ooit ontving ... drie dagen ná de datum van het concert. Gelukkig werd dit naar het einde van de maand verzet.
 
Gezien de stand van zaken in Cuba en hoeveel moeite het had gekost om er weg te komen vertrok G met de bedoeling weg te blijven (zoals de meesten die de kans kregen) en niemand die hij achterliet verwachtte dat hij zou terugkeren. Stel je zijn ontzetting voor toen – na een geweldig concert, enthousiast ontvangen door de Arubanen, aan het einde van een heerlijk verblijf van twee weken – Edwin hem vertelde hem dat het echt beter was om terug te keren, om hem een kans te geven de documentatie te verzorgen die het mogelijk zou maken G legaal tot Aruba toe te laten. Zijn hele wezen protesteerde, maar G vertrok en arriveerde in Cuba – tot enorme verbazing van vrienden en familie – met lood in zijn schoenen. Had hij net zijn enige kans om weg te komen verspeeld?

Volgende hoofdstukken

• Romantiek voor de jongen die getrouwd was met zijn piano

• De grote oversteek naar de geboorteplaats van de grote Europese componisten

• De complexiteit van het uitbouwen van een internationale artistieke carrière

Sección Español

Boletín KyG Noviembre-Diciembre 2014

Frecuencia 4-6 semanas | Conciertos anunciados por separado

Hola a todos,

para las fiestas? KyG sí! Hay tantas cosas buenas por delante y - a pesar de que por acá no celebramos del todo el día de Acción de Gracias – hay tanto que agradecer! Veamos. Lea sobre nuestros nuevos distribuidores del CD FRESCO en la sección de Noticias Breves, donde también encontrará nuestra oferta especial por las fiestas. También, nuestra nueva estrategia para poner a G en escenarios está empezando a dar resultados.

Pero primero vamos a realizar nuestro quinto concierto estudiantil (continuación del primero, realizado en Aruba) el 6 de diciembre. Aún quedan localidades disponibles, por si le interesa. Sólo háganoslo saber. Luego, otras Navidades que esperamos nos encuentre con salud y fuerzas; el cumpleaños de G el 28 de diciembre y finalmente (mantener los dedos cruzados) la presentación de K en la competencia de aficionados “Rotterdam Piano3Daagse” interpretando exclusivamente sus propias composiciones.

Con un fin de año tan lleno de eventos, esperamos que nos permitan tomar un descanso con el boletín de diciembre. Por supuesto estaremos enviando un mensaje especial por las fiestas. Mientras tanto, usted puede contar con una cosa:

Volveremos ...

Saludos!

KyG

ESTA VEZ

Además de las secciones breves:
 

CARLOS GUASTAVINO

El 'Schubert de las Pampas': un prolífico compositor argentino
Leer artículo.
Artículos anteriores
 

KyG ENTONCES Y AHORA

Desde el Instituto Superior de Arte (ISA) a Aruba
Leer artículo.
Boletínes anteriores
 

■ ■ ■
 

■ ■ ■

 

• Winy Maas (Holanda) - Markthal, Rotterdam, Holanda

Siguiendo las manecillas del reloj:

• Ma Yansong (China) - Sheraton, Huzhou, China
• Jürgen Mayer-Hermann (Alemania) - Metropol Parasol, Sevilla, España
• Fernando Romero (México) - Museo Soumaya, Ciudad de México
• Zaha Hadid (Irak) - Heydar Aliyev Center, Baku, Azerbaijdzan

Paul Andreu (Francia) - 'El Huevo Gigante', el Gran Teatro Nacional, Beijing, China
 

☼

► Info de contacto, medios sociales, cancelar subscripción, nuevos miembros
 

▲
 

CARLOS GUASTAVINO 1912 - 2000

El 'Schubert de las Pampas': un prolífico compositor argentino
 

NO LE TOQUES YA MÁS,

que así es la rosa.

- Juan Ramón Jiménez -
 

Guastavino me hace pensar en un árbol. Inamovible. Con sus raíces bien profundas en la tierra. Un árbol argentino. Un árbol que resistió estoico los embates del tiempo. Del mal tiempo. O al menos de un tiempo turbulento y feroz en que se experimentó con la música hasta el cansancio. Hasta casi desalmarla.

El siglo xx ha sido el período en toda la historia de la música donde más tendencias y corrientes estéticas han habido. Ideas tan sólidas, tan bien fundamentadas que fue imposible ignorarlas y hasta inevitable seguirlas. Al pie de la letra por unos, readaptadas por otros. El potente intelecto de esos compositores que abrieron las puertas a nuevos universos sonoros hizo, a la larga, tanto bien como ‘mal’.

Se hizo música impresionista, música neo-clásica. Se liberó la música de la tonalidad y se complejizaron los ritmos. Se hizo música basada en los antiguos modos griegos, asiáticos y hasta en los africanos.  Se crearon sonidos nuevos, y se combinaron de maneras nuevas.

Se inventaron nuevas notaciones musicales y nuevas técnicas para organizar el discurso musical. Hubo dodecafonismo, serialismo, puntillismo, politonalismo, aleatorismo. Música electroacústica. Música basada en el canto de las aves. Cantos en lenguas inventadas, cantos entre hablados y cantados. Música del azar, música basadas en cálculos matemáticos, basada en la micropolifonía. Futurismo. Música microtonal compuestas en cuartos de tonos, en dieciseisavos de tonos. Música para metrónomos.

Se inventaron nuevos instrumentos musicales. Minimalismo. Hubo hasta música silente. Se buscó y se buscó. La música sonó entonces más disonante, más compleja, más densa, más árida y se convirtió, en la mayoría de los casos, en ejercicios intelectuales. Contundentes e impresionantes ejercicios intelectuales, pero se pueden contar con los dedos de una mano las obras vivas, las obras con alma, las obras de arte.

La necesidad extrema de liberación y de reforma terminó por transformar la verdad (parafraseando a María Zambrano). Terminó por robustecer el intelecto en detrimento de las emociones. Y cuando se rompe ese equilibrio sufre el arte, sufre la Belleza que es la que respeta el tiempo. La música es en esencia un arte emocional, si el discurso se hace excesivamente abstracto anula su propósito. “...O que cayera/ mi corazón, al agua /y de este modo/ fuese el mundo un castillo hueco y frío...” como escribiera el poeta Juan Ramón Jiménez.

Carlos Guastavino, se mantuvo sin embargo haciendo desde su  rincón una música tradicional, emocionalmente romántica y muy apegada al sentir argentino. Esos vendavales llegaron hasta su puerta y llegaron con furia, pero Guastavino se parapetó con las simples cosas y las simples cosas nada más. Cerró puertas y ventanas y se rodeó de flores y recuerdos: escribió canciones. Le cantó a la Pampa y a la rama de un sauce. Al gorrión, al alba, a las nubes y a sus flores; recreó en cientos de obras la Milonga, la Cueca, el Gato, la Zamba, el Malambo, la Vidalita para diferentes formatos musicales. Erigió casi toda su obra sobre los géneros populares argentinos, y la animó con su simplicidad y pureza.

“El que más sabe es el tiempo”, dice un refrán de viejos negros de Cuba. Hoy, muy pocas obras de esos compositores que tronaron en el siglo XX se escuchan en conciertos. Muchas de ellas, ya hoy, no tienen más que valor histórico; música museable, arqueología musical para futuros estudiosos. Guastavino aún late.
 
Me gusta imaginar un diálogo entre esos dos poetas, esas dos almas sensibles que adoraban la inmediatez, que sentían la eternidad en todo lo simple que la Creación ofrece. Esos dos poetas que veían la realidad como símbolo y no como fin; que encontraban belleza en todo y todo lo poetizaban. Esos dos hombres que sentían a Dios en todas partes. Sentados en el prado, bajo un sauce; rodeados de “florecillas rosas, celestes y gualdas” acompañados por un burrito pequeño y suave, como de algodón:

     - Juan Ramón, el mundo va muy de prisa.
     - Y a ciegas, querido Carlos, también a ciegas.
 

▲

KyG ENTONCES Y AHORA

Desde el Instituto Superior de Arte (ISA) a Aruba
 

 
Regresar a Cuba significaba, entre otras cosas, volver a la calidez del país y la gente de G. También allanó el camino para la compenetración de G con el arte visual cubano. El Instituto Superior de Arte (ISA) se erigió sobre los prados del antiguo country club de La Habana, un espacioso terreno rodeado de frondosa vegetación. Además de la Escuela Nacional de Arte (ENA) albergó las facultades de música, danza, artes visuales y escénicas del ISA. G esuvo más interesado en las artes visuales y como consecuencia entabló amistad con varios estudiantes de esa facultad.
 
A pesar de que ese ambicioso proyecto arquitectónico concebido por la Revolución para las escuelas de arte, no se llegó a completar del todo, G estuvo siempre encantado por las obras. Durante los 13 años que pasó en el campus de ISA-ENA, G escudriñó cada rincón de esas arquitecturas sin embargo tenía siempre la impresión de que descubría nuevas vistas. Por eso, a esos fascinantes diseños G los llama “arquitectura infinita”.
 
En el campus se encontraba usted con típicas escenas recurrentes. Si usted veía a un compañero de estudios vestido con pantalones vaqueros y zapatillas de deporte en combinación con la camisa de concierto, se sabía que había recurrido a la última opción y que era ya hora de empezar a lavar la ropa. Lo más importante eran las clases y el estudio de modo que nimiedades como esa, siempre se relegaban.
 
Usted lavaba su propia ropa en el área designada de los dormitorios, detrás de las duchas, en el otro extremo del edificio, opuesto a la sala de estar donde había un televisor y en algunos pisos una mesa de ping pong. Entre la sala de estar y las duchas se ubicaban a ambos lados de un pasillo, las habitaciones. Cada una con dos literas de modo que las habitaran cuatro estudiantes. Cuando el calor y los mosquitos se hacían insoportables, usted subía su colchoneta al techo del edificio para poder dormir al menos unas horas.
 
Por desgracia, la Perestroika que había acelerado el regreso de G a Cuba también sumió al país en un estado de caos casi total. Había apagones continuamente y el transporte público era un desastre… De horarios, ni hablar. Los 'camellos' y los autobuses DAF asficciantes, siempre repletos que en una ocasión G - como muchos - tuvo que trepar por una ventanilla para poder entrar.
 
La comida era una aventura, por decirlo suavemente, escasa y pobre. Objetos y seres que no debían estar en su arroz o en sus frijoles, simplemente se sacaba y se seguía comiendo, para tener algo en el estómago. Algunos comieron un racimo de plátanos, otros tomaron de golpe una botella entera de miel, G  comió en una ocasión 25 bolas de helado en la popular heladería Coppelia, para aplacar su inmensa hambre. Una vez hasta experimentaron con té hecho de hojas recogidas al azar en el jardín de la escuela.

Aún así, todo el mundo se las arreglaba para asistir a clases, estudiar y participar en festivales y concursos. G, en retrospectiva, se maravilla particularmente de la capacidad de resistencia de los bailarines e instrumentistas de viento. Un puñado de jóvenes, incluyendo G fundaron la SODAMC, una asociación auspiciada por la UNESCO que organizaba eventos quincenales: conferencias, exposiciones, muestras de vídeos y conciertos. G participó en todos, excepto cuando estaba en Colombia. Ese fue su primer viaje al extranjero como concertista y lo realizó por invitación del compositor Harold Gramatges con quien colaboró en conciertos, programas de radio y televisión y en la grabación del CD “Homenaje” en honor al compositor, a raíz de su prestigioso premio Tomás Luis de Victoria, en 1997.
 
Harold Gramatges y Carlos Fariñas (profesores de G) y Roberto Valera  son tres figuras prominentes de la historia de la música cubana que fueron colegas de G al graduarse y ser solicitado por la oficina del Decano para quedarse como profesor en el ISA. Puesto que obtuvo por oposición a través de una clase magistral.
 
Durante una semana en sus años de estudiante y durante los tres años como profesor G tuvo que ser creativo y cuidadoso en cuanto a su alojamiento. Durante una semana completa G tuvo que vivir furtivo en el estudio de música electroacústica, luego de ser castigado, junto a los otros tres compañeros de cuarto, por descuidar las reglas de limpieza que exigían en los dormitorios. Un amigo le cedió la llave del estudio al que entraba subrepticiamente antes que cerraran la Facultad y del mismo modo salía tempranito en cuanto la abrían. Su posición de prestigio como profesor de piano y música de cámara no impedía el hecho de que tuviera que vivir en el campus de forma clandestina durante tres años, puesto que su salario no era suficiente para pagar una renta.
 
De pronto aparece Edwin Kock, el profesor de guitarra de Aruba que recibía un curso de dirección coral en el ISA y quien le tomaría gran afecto a G tras notar su dedicación y determinacón a pesar de todas las dificultades. Este buen samaritano, a base de un par de grabaciones en cassettes de interpretaciones de G, fue capaz de conseguir que el Círculo de Arte de Aruba lo invitara a hacer un concierto en enero de 1998.
 
Después de recibir la carta de invitación y solicitar la aprobación y permiso del Decano y luego la aprobación y permiso del Rector, comienza el proceso para el permiso del Ministerio de Cultura y del Ministerio de Exteriores quien expide el pasaporte. Todo un largo y tortuoso proceso de sellos, firmas, favores, largas horas de espera, viajes constantes en una ciudad donde el transporte público es terrible, incompetencia y desorganización. Al final, G recibió su pasaporte con el permiso a viajar, como era de esperar… tres días después de la fecha del concierto indicada en la carta. Pero G, conociendo el medio, nunca les informó que el concierto se había pospuesto para finales de mes.
 
Juzgando la situación en Cuba y lo problemático que había resultado salir, cuando G lo hizo fue con la intención de no regresar (como casi todos los que tenían la oportunidad) y nadie de los que quedaron esperaba que regresara. Imagine su sorpresa cuando - después de un gran concierto recibido con entusiasmo por los habitantes de Aruba, al final de una maravillosa estancia de dos semanas - Edwin le dijo que lo correcto era  regresar a Cuba y darle algún tiempo para organizar la documentación necesaria que permitiera a G permanecer legalmente en Aruba. A pesar de que todo su ser interior protestó, G se fue. Regresó a Cuba, para gran sorpresa de amigos y familiares. ¿Acababa renunciado a su única oportunidad de salir?

Capítulos consecutivos

• Romance para el chico que estaba casado con su piano

• La gran travesía a la cuna de los grandes compositores europeos

• Los desafíos de construir una carrera artística internacional

■ ■ ■